Αταραξία & Πάθη, από τους Στωικούς στο σήμερα

 

Photo by Arturo A

  H αρχαία φιλοσοφία είναι ιδιαίτερα ελκυστική ,

 ιδέες και σκέψεις που εμπνέουν , κεντρίζουν το ενδιαφέρον και την περιέργεια μας , μας κάνουν να αμφιβάλλουμε , να αναρωτιόμαστε, να παθιαζόμαστε.

  Αρκετό διάστημα πριν το ενδιαφέρον μετατοπίστηκε σε μία συγκεκριμένη ιδέα, σε έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής και σε ένα «εργαλείο» για την καθημερινότητα μας. Όπως όλα τα εργαλεία όμως η χρήση είναι που του δίνει «πρόσημο» και  είτε δημιουργείς κάτι όμορφο και άξιο θαυμασμού ή κάτι που μπορεί να προκαλέσει προβλήματα. 

    Σήμερα θα δούμε από κοντά την περιβόητη έννοια της Αταραξίας, μία έννοια που συχνά παρουσιάζεται ως συνώνυμη της αδιαφορίας και της καταστολής συναισθημάτων σε έναν κόσμο που λίγο-πολύ κινείται σε αυτά τα πλαίσια. 

    Ας πάρουμε τα πράγματα όμως από την αρχή, 

οι Στωικοί έκαναν την εμφάνιση τους περίπου το 300 π.Χ με ιδρυτή της Στωικής Φιλοσοφίας τον Ζήνωνα (από την Κύπρο) , πήραν το όνομα τους από την Ποικίλη Στοά μιας και εκεί δίδασκε ο Ζήνων και χωρίζονται με χρονολογική σειρά σε αρχαία , μέση και νεότερη Στοά με κύριους εκπροσώπους της τελευταίας (και ιδιαίτερα δημοφιλείς) τον Επίκτητο , τον Σενέκα και  τον Μάρκο Αυρήλιο. 

     Βασική ιδέα γύρω στην οποία κινούνται οι στωικοί είναι πως:

«Δεν μπορούμε να ελέγξουμε όλα όσα μας συμβαίνουν, μπορούμε όμως να ελέγξουμε την ανταπόκριση μας σε αυτά»

 Κατανοούμε λοιπόν εξ αρχής πως γίνεται ένας σαφής διαχωρισμός σε εκείνα που μπορούμε να ελέγξουμε και σε άλλα που δεν είναι κάτω από τον δικό μας έλεγχο , με χαρακτηριστικό παράδειγμα τα λόγια του Επίκτητου στο «Εγχειρίδιον» (κεφ.1) :

«Από τα πράγματα, τα μεν είναι στο χέρι μας, τα δε δεν είναι στο χέρι μας. Στο χέρι μας είναι η αντίληψη, η ορμή, η επιθυμία, η αποφυγή· με λίγα λόγια, όσα εξαρτώνται από τις δικές μας πράξεις· δεν είναι στο χέρι μας το σώμα μας, η περιουσία, οι δόξες, οι αρχές· με λίγα λόγια, όσα δεν εξαρτώνται από τις δικές μας πράξεις.»

   Υπάρχουν επομένως οι σκέψεις, οι λέξεις, οι πράξεις και οι συμπεριφορές μας που όντως βρίσκονται «πάνω μας» και πάνω σε αυτά έχουμε λόγο και πραγματικό έλεγχο. Κατανοώντας τα παραπάνω προχωράμε στον σκοπό της στωικής φιλοσοφίας,

μία ζωή με εσωτερική γαλήνη και ελευθερία από συναισθηματικές ταραχές και εκτροπές.

 Τι σημαίνει όμως αυτό; 

Αν κατανοήσουμε και αποδεχτούμε πως τα περισσότερα από όσα συμβαίνουν στο εξωτερικό μας περιβάλλον είναι πέραν του ελέγχου μας μπορούμε να καλλιεργήσουμε έναν νου σταθερό και ήρεμο, όπως ακόμα και να υπερβούμε τα πάθη μας αφού εκείνα, κατά τους Στωικούς , είναι η πηγή της ταραχής του νου και της ζωής μας.

   Στο σημείο αυτό και έχοντας πιάσει το νήμα των Στωικών φτάνουμε και στην πηγή της φιλοσοφίας τους, 

τα πάθη αποτελούν εκτροπές της ψυχής και πηγές σύγχυσης και ταραχής 

ενώ 

τα συναισθήματα είναι ανθρώπινα και αποτελούν λογικές αντιδράσεις στις καταστάσεις που έχουμε να αντιμετωπίσουμε .

   Μέσα από τον ορθολογικό (λογικό) έλεγχο των συναισθημάτων μας μπορούμε να καλλιεργήσουμε το αγαθό της αρετής, η οποία αποτελεί και τον μοναδικό δρόμο για την ευτυχία (η οποία  αποτελεί πανανθρώπινο σκοπό άλλωστε). 

   Τα πάθη είναι εκείνα που μας κρατούν μακριά από την ευτυχία, εφόσον υπονομεύουν την αρετή και την λογική μας κρίση. Πρόκειται για ανεξέλεγκτες συναισθηματικές καταστάσεις που δημιουργούν σύγχυση και ταραχή αφού διαστρεβλώνουν τα συναισθήματα μας και «θολώνουν» την σκέψη μας και αυτά ταξινομούνται σε τέσσερις βασικές κατηγορίες , 

• Λύπη (πως έχουμε χάσει κάτι καλό ή πως αντιμετωπίζουμε κάτι κακό) 
• Φόβος ( αναμονή ενός επικείμενου κακού ή κατάστασης ικανής να μας βλάψει)
• Επιθυμία ( προσκόλληση σε κάτι που θεωρούμε καλό - εδώ πολλές φορές έρχεται και η ανάγκη της κτήσης = όχι μόνο το θαυμάζουμε μα το θέλουμε και δικό μας) 
• Ηδονή (ψευδαίσθηση απόλαυσης, παροδική «ευτυχία») 

Τα απλά συναισθήματα δεν έχουν την δύναμη να μας κυριεύσουν, να μας αποπροσανατολίσουν, να διαφθείρουν αυτό που είμαστε για αυτό και η εξάσκηση και η καλλιέργεια της αταραξίας έχει ως στόχο την απελευθέρωση μας από την υποδούλωση στα πάθη μας, αναγνωρίζοντας το συναίσθημα μου δίνω χώρο για επεξεργασία χωρίς να προβώ σε πράξεις βλαβερές για τον εαυτό μου ή το περιβάλλον μου. 

     Επομένως, μιλώντας για αταραξία δεν μιλάμε για αδιαφορία ή αποξένωση από το συναίσθημα μα για τον εντοπισμό, την παραδοχή και την διαχείριση του συναισθήματος προκειμένου να διατηρήσουμε έναν νου ελεύθερο, γαλήνιο και αποδεσμευμένο από το «θόλωμα» του, από το «θόλωμα» της σκέψης και των πράξεων μας.

     Μιας και η αταραξία των στωικών μας προτρέπει να επικεντρωθούμε στον εσωτερικό μας κόσμο και στην διατήρηση της ψυχικής/πνευματικής μας υγείας, καθώς και σε όλα όσα περνούν από τον έλεγχο μας, αρκετές εγωκεντρικές ιδέες βρήκαν πρόσφορο έδαφος. 

   

    Αυτές οι ιδέες ωστόσο έρχονται εκ διαμέτρου αντίθετες με βασικές προϋποθέσεις της αταραξίας όπως:

την καλλιέργεια της αρετής και της δικαιοσύνης (που αφορά τόσο τον εαυτό μα και το κοινωνικό σύνολο) 

τη μη προσκόλληση στον εαυτό,

την αλληλεγγύη και το αίσθημα καθήκοντος προς τους άλλους, 

την σημασία της συνεργασίας για την επίτευξη της ευτυχίας,

την σύνδεση με την κοινότητα και τους άλλους .

    Οι ανάγκες μας παραμένουν ίδιες στο πέρασμα του χρόνου, 

όλοι αποζητάμε την ευτυχία και την αποφυγή του πόνου και ένας σταθερός νους είναι ευκολότερο να εντοπίσει τον στόχο και τον σκοπό του σε αντίθεση με έναν νου κυριευμένο από το πάθος και την εμμονή στο «εγώ» . 

Άλλωστε το «εγώ» χωρίς το «εμείς» δεν υπάρχει, απλώς κάνοντας λίγο χώρο με τον εντοπισμό- την αναγνώριση - την κατανόηση και τέλος την αποδοχή των συναισθημάτων μας κάνουμε χώρο για εμάς και τους άλλους. 

Αταραξία λοιπόν, θα πει ένας γαλήνιος νους και ένας νους ελεύθερος από όποια δεσμά. Αταραξία , ερχόμενοι στο σήμερα, θα πει Ενσυνειδητότητα!