Περί τα 385 π.χ ο Πλάτωνας γράφει ένα από τα πιο όμορφα δημιουργήματα της αρχαίας λογοτεχνίας, το Συμπόσιο. Είναι άλλος ένας από τους Σωκρατικούς διαλόγους , (κατά πόσο βέβαια αποτελεί εξ ολοκλήρου σωκρατικό διάλογο είναι ένα άλλο ζήτημα) που λαμβάνει χώρα σε ένα συμπόσιο του Αγάθωνα προκειμένου να γιορτάσουν την επιτυχία του στα Λήναια (γιορτή προς τιμήν του Διονύσου). Σε εμάς φτάνει ως ένας διάλογος μεταξύ του Απολλόδωρου, ο οποίος ήταν ιστορικός γραμματικός και μυθογράφος, και του Εταίρου καθώς περπατούσαν στην Αθήνα. Όπως συνηθιζόταν την εποχή εκείνη το τι διαδραματίστηκε στο συμπόσιο αυτό έφτασε στον Απολλόδωρο από τον Αριστόδημο που παρευρισκόταν εκεί. Μεταξύ άλλων ήταν ο Φαίδρος, ο Ερυξίμαχος, ο Παυσανίας, ο Αλκιβιάδης, ο Αριστοφάνης και ο Σωκράτης.
Ενόσω η βραδιά κυλούσε ομαλά και με διαλεκτική διάθεση η συζήτηση έφτασε στον Έρωτα. Κάθε ένας από τους παρευρισκόμενους διατύπωσαν και μία θεωρία για αυτόν. Οι απόψεις διαφορετικές και θα τις παρουσιάσω συνοπτικά προτού φτάσω στον αγαπημένο Αριστοφάνη. Ο Φαίδρος ξεκινά λέγοντας πως ο Έρωτας είναι μία από τις αρχαιότερες θεότητες και ο λόγος που ο άνθρωπος δρα ηρωικά, ο Εριξύμαχος από την άλλη ως γιατρός τον θεωρεί ως τις τέσσερις ερωτικές δυνάμεις που ο άνθρωπος κατέχει την ζέστη, το κρύο, την γλύκα και την πίκρα (μία άκρως ενδιαφέρουσα θεώρηση που δεν της αποδόθηκε η βαρύτητα που της έπρεπε). Στην συνέχεια ο Αγάθωνας μέσω λογικών αποδείξεων προσπαθεί να πείσει το κοινό του πως ο έρωτας είναι ένας θεός, αιώνιος νέος που τον διακρίνουν η τρυφερότητα, η ομορφιά , η δικαιοσύνη. Ο Παυσανίας θεωρεί τον έρωτα όμοιο με την θεά Αφροδίτη όπως η θεά έχει δύο φύσεις, την ανθρώπινη και τη θεϊκή, έτσι και ο έρωτας έχει δύο μορφές, μία σαρκική και μία ανώτερη. Τα βλέμματα στρέφονται στον Σωκράτη ο οποίος όμως ανταποκρίνεται πως δεν έχει τίποτα να πει, ακριβώς γιατί δεν γνωρίζει κάτι. Ωστόσο, επικαλείται την ιέρεια Διοτίμα που τους διαβιβάζει πως ο έρωτας είναι ένας δαίμονας, ένας διαμεσολαβητής μεταξύ θεών και ανθρώπων.
Ο Αριστοφάνης, ο κωμικός και σατυρικός συγγραφέας, για την ζωή του οποίου δεν ξέρουμε σχεδόν τίποτα, φέρει στο φως έναν από τους ομορφότερους μύθους, αυτόν των σφαιρικών ανθρώπων. Γνωρίζοντας για την πνευματώδη και τολμηρή προσωπικότητα του Αριστοφάνη μπορεί να περιμέναμε κάτι άλλο από αυτόν τον μύθο. Ο άνθρωπος που καυτηρίαζε τα πάντα και κατηγορούσε τον Αισχύλο για την συντηρητικότητά του διατυπώνει τον μύθο εκείνο που όχι μόνο θεοποιεί τον έρωτα με ένα ρομαντικό σενάριο αλλά και τον ίδιο τον άνθρωπο. Μπορεί κανείς να περίμενε από εκείνον να επιμείνει στο σαρκικό έρωτα, ωστόσο ο Αριστοφάνης παρουσιάζει τον έρωτα ως μία ένωση δύο σωμάτων, ένωση κυριολεκτική και όχι μεταφορική (189a – 193d).
Ο μύθος αποτελεί κωμωδία, πως άλλωστε θα δραματουργούσε ο Αριστοφάνης τον Έρωτα, καθώς έχουμε ανθρώπους σφαιρικούς με δύο κεφάλια, τέσσερα χέρια και τέσσερα πόδια, τριών συνδυασμών. Ένα ζευγάρι ενός άντρα και μιας γυναίκας, ένα ζευγάρι δύο γυναικών και άλλο ένα δύο ανδρών. Καθώς η δύναμή τους ήταν μεγάλη, εφόσον ζούσαν συνεργαζόμενοι, ο Δίας φοβήθηκε τόσο πολύ πως οι θεοί θα χάσουν την δύναμή τους , που τους διαχώρισε. Από τότε ο κάθε ένας από εμάς ψάχνει το άλλο του μισό, αυτό που ο θεός το διαχώρισε από το σώμα μας.
Παρά το κωμικό για την εποχή και για τον ίδιο τον μύθο, ο Πλάτωνας το παρουσιάζει με τέτοιο τρόπο που η τρυφερότητα και το πραγματικό νόημα του μύθου μας προκαλεί ένα γλυκό συναίσθημα και μία ρομαντική σκέψη για τον μικρό εκείνο θεό. Κάθε άνθρωπος είναι το ήμισυ και όχι το ένα, το άλλο του μισό βρίσκεται κάπου εκεί έξω και όλοι αποζητάμε να βρούμε εκείνον ή εκείνη που τα κομμάτια του κορμιού μας θα συνταιριάξουν με τα δικά του. Ζούμε δηλαδή με τον διακαή πόθο να βρούμε τον άνθρωπο εκείνο που αποτελεί μέρος δικό μας, που αποτελεί την ευτυχία μας. Πως να είσαι ευτυχισμένος όταν νιώθεις μισός; Ο πόθος αυτός λοιπόν , για την εύρεση του άλλου μας μισού, μας δημιουργεί την αίσθηση εκείνη του ανεκπλήρωτου. Βέβαια αν ο έρωτας μας είναι ένας τι θα λέγαμε για τους ανθρώπους εκείνους που νομίζαμε πως έχουμε ερωτευτεί; Μήπως ο έρωτας είναι εντασιακός ή είναι κάτι άλλο με το οποίο συγχέουμε τον έρωτα; Ο αγαπημένος μου Αριστοφάνης όπως και οι υπόλοιποι θα δυσκολεύονταν στην κατανόηση της ερώτησης. Άλλη εποχή, άλλα ήθη, άλλη κοινωνία, άλλα όλα.
Τα χρόνια πέρασαν και πλέον κατανοήσαμε αρκετά καλά πως ο διαρκής αγώνας να βρούμε το ''άλλο μας μισό'' μας λιγοστεύει ακόμα περισσότερο. Πως μπορώ σαν μισός άνθρωπος να κολλήσω τα κομμάτια μου; Πως μπορώ να ενωθώ χωρίς να προσκολληθώ; Με την κατανόηση του μύθου φτάνουμε σε μία ακόμα αποδοχή. Μπορεί να μείναμε μισοί, σύμφωνα με το μύθο του Αριστοφάνη, μα στην πορεία μάθαμε να ζούμε σαν μονάδες και μοναδικοί.
Άνθρωποι ολοκληρωμένοι και όχι ελλιπείς.
Μα ποιος θα αρνηθεί την δυναμική της δυάδας; Ποιος μπορεί να αρνηθεί τη δύναμη της αγάπης και του έρωτα; Όλα αλλάζουν μα η ουσία μένει ίδια. Και η ουσία σε αυτή την περίπτωση, είναι ο έρωτας.
Μόνο ο έρωτας μένει ακλόνητος. Ακόμη και όταν όλα καταρρέουν, όταν οι εποχές αλλάζουν, όταν τα δημιουργήματα των ανθρώπων γκρεμίζονται. Πόσοι θεοί και πόσες θρησκείες από αυτές που δημιούργησε ο άνθρωπος άντεξαν ή αντέχουν στην ιστορία; Ποιος άλλος θεός έχει τόσο πολύ αγαπηθεί και μισηθεί ταυτόχρονα; Τα χαρακτηριστικά του θεού, η αθάνατη ''φύση'' του, το γεγονός πως είναι ο ίδιος η ορμή που δίνει ζωή στον άνθρωπο, που τον κάνει να ξεπερνάει τον εαυτό του, που δεν φοβάται να γίνει ίσος με εκείνον αλλά το επιδιώκει, γίνεται η δύναμη που ωθεί τον άνθρωπο να αγγίξει την αιωνιότητα, αγγίζοντας τον ίδιο. Αν δεν είναι θεός ο Έρωτας τι μπορεί να είναι;
Σε μια εποχή σαν αυτή, που βρισκόμαστε σε σύγχυση εννοιών ας επαναπροσδιορίσουμε και πάλι τον έρωτα. Κάπου εδώ, επίτρεψε μου να σου θυμίσω ό,τι διαβάσεις εδώ αποτελεί τροφή για σκέψη. Αν κάτι από όσα διάβασες μίλησε στην καρδιά σου, σαν να το ήξερες από πάντα, κράτησε το. Διαφορετικά δώσε χρόνο στον εαυτό σου να συλλογιστεί και να φτάσεις στην δική σου αλήθεια!
...
(Καθώς ήθελα καιρό να γράψω για τον έρωτα σκεφτόμουν από πιο κείμενο μπορώ να καταπιαστώ. Παρακάτω παραθέτω το χωρίο εκείνο από την Μήδεια, την γυναίκα που από έρωτα (ή εγωισμό μάλλον, συγγενή του έρωτα) σκότωσε τα ίδια της τα παιδιά. Μιας και ο έρωτας είναι ο πιο αγνός από τους θεούς , η αρχή των πάντων, ας μην τον τοποθετούμε σε κουτάκια και σε γραμμές ημερολογίου. Ο έρωτας δεν είναι εμπόρευμα, δεν τον επιλέγεις, ούτε τον προκαλείς απλά έρχεται. Μην περιμένετε λοιπόν την ημέρα που έρχεται για να τον φωνάξετε και να αποδείξετε σε εκείνον ή εκείνη πόσο ερωτευμένοι είστε. Αυτό φαίνεται κάθε μέρα, στην πρώτη καλημέρα, στο πρώτο φιλί, στην αγκαλιά εκείνη που ενώνει τα κομμάτια σου.)
Έρωτα.. βαριά όταν αγγίζεις την καρδιά,
λαβώνεις κάθε αρετή
Μα όταν ανάλαφρα περνάς πνοή ειρηνοφόρα,
κανείς Θεός, καμιά Θεά δε φέρνει τέτοια δώρα.
Κυρά του έρωτά μου μη με σημαδεύεις,
δως μου τη σύνεση Θεά, την ήμερη απόλεμη στοργή
δώσε μου δώρο λιγοστό, ότι ήρεμο κι ότι γνωστό
όχι όσον έρωτα ποθώ, μα όσο αντέχω.
— Μήδεια του Ευριπίδη (Β’ στάσιμο)
Κείμενο
© Γεωργία Σώρου
© Παρα..Φιλοσοφίες
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου