6 Εμπειρικές Παγίδες: Πως παγιδεύουν τη σκέψη μας;

Φωτογραφία από Camille Robinson

«Η Χ περιοχή δεν είναι καλή, όλοι εκεί μιλούν άσχημα.»

«Δεν θέλω να κάνω παρέα με ανθρώπους από την Χ(χώρα) γιατί όλοι είναι κακοπροαίρετοι.» 

«Αν αγοράσω το εισιτήριο αυτό μπορεί να είναι το τελευταίο μου ταξίδι , γιατί τα αεροπλάνα και τα τραίνα έχουν ατυχήματα.»

Σίγουρα έχεις σκεφτεί ή έχεις ακούσει κάποιες από αυτές τις φράσεις, ίσως και να μην ξέρεις πως προέκυψαν ή αν σχηματίστηκαν από εσένα μα τις ακούμε -σχεδόν- καθημερινά. 

Βλέπεις πολλά από όσα κάνουμε, αισθανόμαστε, σκεφτόμαστε αποτελούν λόγια ή συνήθειες τρίτων τα οποία «υιοθετήσαμε» άκριτα σαν υποσύνολο της κουλτούρας μας και του περιβάλλοντος μας. 

Ο  Elliot Cohen,φιλόσοφος και συγγραφέας, ερεύνησε και ανέλυσε τις εμπειρικές παγίδες στις οποίες πέφτουμε οι άνθρωποι εξαιτίας των έτοιμων δογμάτων που ακολουθούμε και πάνω σε αυτά στηρίζουμε τα συναισθήματα και την συμπεριφορά μας. 

Τι είναι όμως οι εμπειρικές παγίδες/εμπειρικά σφάλματα; 

Η εμπειρική παγίδα είναι μία κατάσταση στην οποία ο συλλογισμός μας «σφάλλει» κάνοντας λανθασμένες κρίσεις (σκέψεις->αποφάσεις->πράξεις) καθώς παραπλανούμαστε από προσωπικές εμπειρίες και αντιλήψεις τις οποίες πιστεύουμε και ακολουθούμε χωρίς να έχουμε αξιολογήσει πλήρως (ακόμα και από αξίες και πρέπει που τα βρήκαμε έτοιμα κατασκευασμένα) .  Αυτό μπορεί να συμβαίνει εξαιτίας της ανάγκης του ανθρώπου , για παράδειγμα , για βεβαιότητα. Στην ανάγκη μας να είμαστε σίγουροι μπορεί να οδηγηθούμε σε απλοϊκές και απόλυτες αντιλήψεις αγνοώντας τις λεπτομέρειες και μένοντας στην «μεγάλη εικόνα» . Επίσης ζούμε σε κοινωνίες που τις ακολουθούν προκαταλήψεις, γεγονός που επηρεάζει την κρίση μας και την αντίληψη μας για τον κόσμο φτάνοντας πολλές φορές σε συμπεράσματα εμποτισμένα με προκαταλήψεις αγνοώντας τόσο τις λεπτομέρειες όσο και το γεγονός πως πολλές από αυτές τις ιδέες αποτελούν «την εξαίρεση στον κανόνα» . 

Τι σημαίνει όμως παγίδα ή παραπλάνηση; Που την εντοπίζουμε στην καθημερινή μας ζωή, στην κοινωνία μας; 

Πάμε να δούμε τις παγίδες στις οποίες πέφτουμε καθημερινά και μπορούμε εύκολα να τις αναγνωρίσουμε σύμφωνα με την έρευνα του Elliot Cohen: 

• Υπεργενικεύσεις : «Όλοι οι αλλόθρησκοι είναι κακοί γιατί έχουν τη γυναίκα υποδεέστερη από τον άντρα» , «Όλοι οι άντρες είναι εγκληματίες γιατί η πλειοψηφία των βιασμών διαπράττεται από αυτούς». Οι υπεργενικεύσεις όμως μπορεί να μην είναι και τόσο «ακραίες» μιας και υπεργενίκευση μπορεί να θεωρηθεί και η σκέψη - φράση «Όλες οι επιχειρήσεις που ανοίγουν τώρα κλείνουν άμεσα», ναι υπάρχουν τέτοιες περιπτώσεις και φυσικά τις βλέπουμε - ακούμε καθημερινά ωστόσο δεν μπορούμε να θεωρήσουμε καθολικό κανόνα την εξαίρεση (όσες «εξαιρέσεις» και αν βλέπουμε καθημερινά) καθώς οι υπεργενικεύσεις μπορούν να γίνουν εξαιρετικά επικίνδυνες και να μας περιορίσουν τόσο στον τρόπο σκέψης όσο και στον τρόπο δράσης. 
• Αυταπάτες : Συχνά τροφοδοτούμε αυταπάτες για να έχουμε κάτι να κρατηθούμε π.χ. «Θα σταματήσει να μου λέει ψέματα αν καταλάβει πόσο τον-την αγαπάω» ή «αν συνεχίσω να εργάζομαι σκληρά ο εργοδότης μου θα σταματήσει να με μειώνει με κάθε ευκαιρία και ίσως πάρω και αύξηση» . Η αλήθεια είναι πως οι αυταπάτες αποτελούν μία «γλυκιά λύση» η οποία όμως δεν ανταποκρίνεται καθόλου στην πραγματικότητα . Πάμε να δούμε μία ακόμα «σκληρή» αυταπάτη για να κατανοήσουμε πλήρως το «σφάλμα» της σκέψης μας :  «εάν κάνουμε ένα παιδί (ή άλλο ένα παιδί) ίσως να σώσουμε τη σχέση μας» 
• Μεγιστοποίηση Ρίσκου : Ξέρουμε πως το ρίσκο υπάρχει πάντα όπως και οι πιθανότητες (καλές ή κακές). Τέτοιες παγίδες στον συλλογισμό μας μπορεί να είναι η σκέψη πως «αν ταξιδέψω πλοίο αυτό μπορεί να βυθιστεί εξαιτίας του έντονου αέρα» ή ακόμα πως «αν του -της μιλήσω και του-της πω πως αισθάνομαι , θα με απορρίψει» . Ναι πάντα υπάρχει το ρίσκο ωστόσο δεν είναι πάντα όλα άσπρο ή μαύρο! 
• Συλλογισμοί Άσπρο - Μαύρο : «Αν πάρεις το μέρος του δεν είσαι πλέον φίλος μου» , «αν αποφασίσεις να φύγεις τώρα , εγώ για εσένα είμαι νεκρός-η» . Οι άνθρωποι έχουμε την τάση για μεγάλα λόγια..
• Υποθετικές Σκέψεις : Αποτελούν τη συχνότερη παγίδα που μας στερεί τη χαρά, την γαλήνη μας και υποβοηθά το άγχος και τη θλίψη , «Αν ήμουν ξανθιά θα είχα μεγαλύτερη πέραση» , «αν εργαζόμουν σκληρότερα θα έπαιρνα τη θέση», «αν δεν είχε γίνει αυτό τότε ...» 
• Κατασκευή Εξηγήσεων : «Προσέχει περισσότερο τον εαυτό του γιατί έχει παράλληλη σχέση» , «Δεν με πήραν στην δουλειά γιατί δεν είμαι αρκετά εμφανίσιμος-η» , «Με πλησίασαν για να κερδίσουν κάτι από εμένα» . 

Βλέπουμε λοιπόν, πως ο τρόπος που σκεφτόμαστε , αντιλαμβανόμαστε και ερμηνεύουμε την πραγματικότητα μας μπορούν να οδηγήσουν σε εμπειρικά σφάλματα που τις περισσότερες φορές αποτελούν μία ελάχιστη εξαίρεση και όχι τον ίδιο τον κανόνα. Σκοπός μας στο ταξίδι της αυτογνωσίας και αυτοβελτίωσης είναι να ακονίσουμε την κριτική μας σκέψη και να βάλουμε στο μικροσκόπιο τις σκέψεις και τις πράξεις μας εντοπίζοντας αφενός κατά πόσο ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα μας και μας βοηθούν και αφετέρου αν μας δίνουν περιθώρια αλλαγών, αν μας βοηθούν στην επίλυση προβλημάτων ή αν δημιουργούν νέα προβλήματα τελικά. 

Σήμερα πολλά άγχη, πολλές πιέσεις, πολλά προβλήματα της καθημερινότητας μας έχουν στον πυρήνα τους λανθασμένες αντιλήψεις ή λανθασμένες μεταφράσεις και αυτά με τη σειρά τους μας οδηγούν σε επικοινωνιακές δυσκολίες, λανθασμένες αποφάσεις όπως και ανακολουθία στην σκέψη μας παραβλέποντας σημαντικές λεπτομέρειες για ένα ζήτημα. 

Τι μπορούμε να κάνουμε για να αποφύγουμε τέτοιες παγίδες και να λαμβάνουμε αποφάσεις και καθαρότερη σκέψη; 

1. Αρχικά εντοπίζουμε τις σκέψεις - δράσεις μας που μπορεί να μας δημιουργούν προβλήματα ή κάποια «δυσφορία» στην καθημερινότητα μας ενώ ταυτόχρονα γινόμαστε παρατηρητές των σκέψεων και των αντιδράσεων μας, ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα μας και στα όσα νιώθουμε; Δίνουμε ειλικρινείς απαντήσεις ! 
2. Ξεκινάμε και επαναπροσδιορίζουμε τις καταστάσεις για να βρούμε το σημείο που η σκέψη μας «πάσχει» προετοιμάζοντας το έδαφος για «θεραπεία». 
3. Γινόμενοι παρατηρητές και ξεκινώντας να αξιολογούμε τις σκέψεις και τις πράξεις μας αναλαμβάνουμε ξανά τον πρωταγωνιστικό ρόλο της ζωής μας, από παθητικά αντικείμενα είμαστε και πάλι ενεργητικά υποκείμενα. 
4. Στόχος και σκοπός μας είναι να δούμε τα γεγονότα και από άλλες οπτικές, να εντοπίσουμε προοπτικές και να κατανοήσουμε τον εαυτό μας για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τον κόσμο, να ξυπνήσουμε και πάλι την δημιουργική και κριτική μας τάση ώστε να ζήσουμε με τρόπο που πραγματικά επιθυμούμε. 

Κλείνοντας σκέφτηκα να μοιραστώ μαζί μου μία αγαπημένη μου φράση από τον Σενέκα, 

« Βασική αιτία που μας κάνει να υποφέρουμε δεν είναι η πραγματικότητα , αλλά η εικόνα που έχουμε για την πραγματικότητα» 

Και ναι, πολλές φορές μας συμβαίνουν γεγονότα δύσκολα ή έξω από εμάς . Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να βελτιώσουμε τον τρόπο που εμείς ανταποκρινόμαστε σε αυτά με καθαρή και ανοιχτή σκέψη για μία ζωή στο φως και όχι στη σκιά!